Σάββατο 29 Δεκεμβρίου 2007

Ιανουάριος : Το βλοσυρό πρόσωπο του κρητικού χειμώνα

A. Πριν το 1900

Ο πιο ψυχρός και ο πιο βροχερός μήνας του χρόνου. Μάλιστα η αυξημένη βροχερότητα του μήνα αυτού αποτελεί ιδιαιτερότητα της βόρειας Κρήτης – όπως και άλλες περιοχές «βόρειων προσήνεμων».

Η χειμωνιάτικη όψη του μήνα αυτού εκδηλώνεται περισσότερο σαν κρύο με χιόνια παρά σαν πλημμυρικά φαινόμενα, θύελλες κλπ. Τα πρώτα – παρά το πολύομβρο του μήνα - εμφανίζονται περισσότερο τους 2-3 προηγούμενους μήνες, σε όποιες όμως περιπτώσεις παρατηρούνται Ιανουάριο είναι καταστροφικά. Οι θύελλες πάλι, παρατηρούνται περισσότερο τους μήνες Φεβρουάριο και Μάρτιο. Ωστόσο και οι ημέρες χιονιού εμφανίζονται τουλάχιστον εξίσου συχνά τον Φεβρουάριο.

«Αγριότερες» ημερομηνίες φαίνονται η 6-7 του μήνα, η 14-15η και από 20 έως 25η.

Σχόλια και καταγραφές (σε ορισμένες περιπτώσεις προτιμήσαμε να μη διασπάσομε σχόλια που αφορούν κακοκαιρίες και πέραν του Ιανουαρίου για να μη βλάψομε τη γοητεία του κειμένου) :

Κατ’αρχήν τα όσα αναφέρομε στο άρθρο για τον Δεκέμβριο για τους χειμώνες 960/1, 970/1, 1621, 1879/80, 1881/2, 1883/4, 1889/90, 1890/1 και 1897, ισχύουν ακόμα περισσότερο για τον Ιανουάριο.

Το έτος 1590 «εγένετο λιμός μέγας εις την Κρήτην. Με το κεχρί έζησαν πάντες οι πένητες και με τα χόρτα της γης, όπου δεν ηυρίσκετο μήτε κουκκίον μήτε άλλο τι λεγούμι. Χειμών αδεξιώτατος και σκληρότατος με βροχές φοβερές, από τες οποίες δεν ημπορούσαν οι άνθρωποι να σπείρουν. Τούτο το κακόν ήτον και εις τους 1591» (Peter Schreiner Die Byzantinischen KleinchronikenT. A’ σ. 509 αρ. 36, χρονικό 65).

Τον χειμώνα 1594 – χωρίς να αναφέρεται συγκεκριμένη ημερομηνία – στην έκθεση του γενικού Προβλεπτή Φιλίπο Πασκουαλίνο αναφέρεται ότι «είναι τόση η δύναμη της θάλασσας ώστε διέλυσε και ερείπωσε μεγάλο μέρος από την πρώτη επένδυση (του Κούλε) που αποτελείται από τετράγωνους ογκόλιθους, οκτώ και δέκα τόνους ο καθένας. Και αφού έσπασαν οι μετάλλινοι σύνδεσμοι με τους οποίους είχαν συνδεθεί επιμελέστατα ο ένας με τον άλλο, οι πέτρες έπεσαν σε μεγαλύτερο βάθος» (Στέργιου Σπανάκη, Μνημεία Κρητικής Ιστορίας Τ. IV σελ. 10).

Την 16-1-1602 (= 29-1ου) άλλος Βενετός Προβλεπτής αναφέρει ότι σημειώθηκε η σφοδρότερη θαλασσοταραχή των προηγούμενων δώδεκα ετών, που κράτησε μιάμιση μέρα, αν δε δεν είχαν γίνει προηγουμένως τεχνικά έργα μπροστά στον Κούλε με βυθίσεις βράχων, νέο κυματοθραύστη κλπ, θα μπορούσε να είχε καταστραφεί ολόκληρο το φρούριο (βλ. έκθεση του Γενικού Προβλεπτή Κρήτης Μπενέτο Μόρο εις Σ. Σπανάκη, ό.π. σ. 8). Είναι εύλογο να θεωρήσομε ότι και οι δύο ισχυρές αυτές θαλασσοταραχές παρατηρήθηκαν σε ολόκληρη τη βόρεια ακτή, αφού σχεδόν πάντα έτσι συμβαίνει.

Επίσης, όπως αναφέρθηκε στο άρθρο για τον Δεκέμβριο, στις 25 Δεκεμβρίου 1787 (= 7-1-1788) σημειώθηκε «μεγάλη καταιγίς» στο νησί, με 36 θύματα και μεγάλες ζημίες. Για αποφυγή επανάληψης της θεομηνίας εκείνης που για την ακρίβεια αφορά τον Ιανουάριο 1788, παραπέμπομε σ’αυτό.

«Τω 1833 Ιανουαρίου ι’ (= 23-1ου) έγινε μία χιονιά και άσπρισε η Γαύδος, το Παξιμάδιον, ομοίως και το Τραχήλι, έως τον αφρόν του αιγιαλού, ήτις ηκολούθησεν εις όλην την Κρήτην, έγινε και μεγάλη φθορά εις τα πρόβατα και αιγίδια εις Μοναστήριον Πρέβελην γύρωθεν της εκκλησίας εστιβίασεν το χιόνι έως τέσσαρες σπιθαμές. Αύτη η χιονιά εβάστασεν έως τας δέκα έξη του ιδίου (= 29-1ου), δηλαδή εκατόν σαράντα τέσσαραις ώραις ήτοι 144» (!!!). (Μιχάλη Παπαδάκη, «Το Μοναστήρι του Πρέβελη στην Κρήτη», 1978, σ. 263-4. Η σημείωση αυτή, μαζί με άλλες, περιέχεται σαν χειρόγραφη σε χαρτόδετο ευχολόγιο που βρίσκεται στο Μοναστήρι, γράφτηκε πιθανότατα από τον μοναχό Νικόδημο. Εχει επίσης δημοσιευτεί τον Δεκέμβριο 1954 στο περιοδικό «Κρητική Εστία», Τ. Δ’ τεύχος 47 σ. 12). Ο ίδιος συγγραφέας σχολιάζει ότι ποτέ άλλοτε δεν χιόνισε ειδικά στο νησάκι Τραχήλι.

Για την πρωτοφανή χιονοκακοκαιρία του έτους αυτού αναφέρει και ο Στέφ. Νικολαίδης πολλά χρόνια αργότερα (Παρλαμάς, σ. 313), με την επιγραμματική φράση «1833. Εγινε φριχτή χιονιά». Προφανώς το φαινόμενο έμεινε στη μνήμη των κατοίκων δεκαετίες αργότερα. Επαναλήφθηκε όμως :

«1849, Ιανουαρίου 8, 9, 10 (= 21 έως 23/1ου). Εγινε μεγίστη χιονιά εις όλην την νήσον και εξηράνθησαν δένδρα πολλά, πλην εις Μυτιλήνην και άλλους τόπους εξηράνθησαν περισσότερα. Ευρέθην εις χωρίον Αλάγνι όπου διέμεινα 9 ημέρας, μη δυνάμενος να αναχωρήσω» (Νικολαίδης εις Παρλαμάν ό.π. σ. 317).

«1858, Ιανουαρίου 18 (= 31-1ου), Σάββατον προς Κυριακήν, έγινε χιονιά και έσπασαν άπειρα δένδρα, αφού εξακολουθούσε βαρύτατος χειμών από 16 ημερονυκτίων. Και έγιναν όλον τον μήνα 3 εξακολουθητικαί χιονιαί και έφεραν τον όλεθρον των ζώων και των δένδρων, όσον ουδέποτε ενθυμούνται γέροντες τοιούτον βαρύν χειμώνα» (Παρλαμάς, ό.π. σ. 316).

«1874, 17 Ιανουαρίου (= 30-1ου). Αρχισε ο χειμών αδιάκοπος. Εις την 24 προς την 25 (= 6/7-2ου) χιονιά σπανία εκάλυψε τα χωρία όλα και ακόμη την Ρογδιάν μέχρι του Τοπ-Αλτί. Εκαμε μεγίστην θραύσιν εις τα ελαιόδενδρα, υπερτέραν του 1833 και 1849. Εξηκολούθησε διαρκής ο χειμών, εξαιρέσει ολίγων ημερών, και τη 22 προς τη 23 Φεβρουαρίου (= 7/8-3ου) έκαμε δευτέραν χιονιάν ήτις εκάλυψε και το Ηράκλειον. Ψύχος σπάνιον, μέχρι 5 επί του μηδενικού εκ του Ρεωμύρου, ώστε έφερε καταστροφήν εις τα δένδρα, εις τα οποία δεν επέφερεν εις την προτεραίαν χιονιάν – ήτοι ακαταλαλόγιστον ζημίαν» (Παρλαμάς, ό.π. σ. 325, υπόψιν ότι η σημείωση συνεχίζεται μέχρι και τον Μάρτιο).

Βαρύτατος χειμώνας ενέσκηψε στην Κρήτη από τα τέλη Ιανουαρίου μέχρι τα τέλη Μαρτίου 1875. Συνεχείς χιονοθύελλες προκάλεσαν μεγάλες ζημίες ιδίως στην κτηνοτροφία, δεδομένου ότι αποκλείστηκαν οι ορεινές περιοχές επί πολλές εβδομάδες, η Τουρκική Διοίκηση αδιαφορούσε και έτσι δημιουργήθηκε φοβερή έλλειψη τροφής και ζωοτροφών. Για τον χειμώνα αυτό αναφέρει και ο Νικολαίδης (Παρλαμάς,ό.π. σ. 326) με την αναφορά «βροχερός χειμών», επεκτείνεται όμως το σχόλιό του σε επόμενους του Ιανουαρίου μήνες, οπότε δεν θα σχολιαστεί περισσότερο τώρα.

«1876, Ιανουαρίου 11 (= 24-1ου), ημέρα Κυριακή, ερρίφθη ο σταυρός εις το λιμάνι επειδή των Θεοφανείων έβρεχεν ακαταπαύστως επί ημέρας τρεις. Και έγινε το τοιούτον πρώτην ήδη φοράν» (Παρλαμάς, ό.π. σ. 327).

«1878. Ο χειμών βαρύς με πολλούς όμβρους και χιόνας» (Παρλαμάς, ό.π. σ. 328).

«1880. Την 6 Ιανουαρίου ερρίφθη ο σταυρός εις τον λιμένα προπορευομένων δύο σημαιών, τούτο ίσως πρώτην φοράν γινόμενον, μετ’άκρας ησυχίας. Ο χειμών δριμύς μετ’αφθόνων βροχών και χιόνων, αρχίσας την 26 Νοεμβρίου και διαρκέσας

εξακολουθητικώς και ακαταπαύστως μέχρι της 14 Ιανουαρίου (= 27-1ου) εκτός δύο μόνον ημερών και όχι νυκτών διακοπής. Κατά Φεβρουάριον και πάλιν ήρχισαν βροχαί (…)» Παρλαμάς, ό.π. σ. 331, συνεχίζεται για Φεβρουάριο)

«1882, 10. Ερρίφθη ο σταυρός εις την θάλασσαν ένεκα οπού την 6ην ήταν βροχή και χιών. 2 του ιδίου (= 15/1ου). Ηρχισεν η χιών διαρκέσασα εκατόν όλας ώρας, αφού αφαίρεσα τα διαλείμματα της εξακολουθήσεως 26 ωρών. Εψόφησαν ζώα πολλά και άλλαι ζημίαι. Διήρκεσεν ο χειμών και το ψύχος μέχρι της 20 ιδίου (= 2/2ου), οπότε επήλθε χιών δριμυτέρα της πρώτης με καταιγίδας, αίτινες κατέστρεψαν και εξερρίζωσαν δένδρα πλείστα. Επέφερεν μεγαλύτερον ψόφον εις τα πρόβατα. Επνίγησαν 5 πλοία εις Χανία, καθώς και την 29 ιδίου (= 13/3ου) έν μεγάλο πλοίον έπεσεν έξωθεν του λιμένος. Επνίγησαν 4 άνθρωποι. Οι λοιποί με πολλούς κινδύνους εσώθησαν (έξ μετά του πλοιάρχουν, Ανδρίου την πατρίδα}, το πλοίον δε κατεκερματίσθη. Νέα χιών και ψύχος ως ουδέποτε. Οι ποταμοί επλημμύρισαν, οκταπόδια πλείστα έπεσαν εις την ξηράν, εξερριζώθησαν δένδρα και κατέπεσαν εις διάφορα της νήσου μέρη» (η περιγραφή είναι τόσο γλαφυρή, ώστε προτίμησα να μην «κατακερματίσω» και εγώ το σχόλιο. Παρλαμάς, ό.π. σ. 2335. Ισως τα φαινόμενα οφείλονταν και σε σίφωνες).

1883. Τη 6 ετελέσθη η εις τον λιμένα τελετή του Σταυρού, αν και έβρεχεν και προ και μετά. Εις την ώραν όμως της τελετής εμεσολάβησεν εαρινή ώρα και ούτω επήλθε γενική αγαλλίασις. Και πάλιν χειμών» (Παρλαμάς ό.π. σ. 337).

Ο Ιανουάριος και Φεβρουάριος 1884 ήταν εξίσου δριμείς, με συνεχή κακοκαιρία : Σε όλο το νησί προκλήθηκαν ζημίες λόγω των συνεχών βροχών, των θυελλών και του ψύχους, ιδίως στις ελιές και την κτηνοτροφία, αλλά και τη ναυτιλία. Τον Ιανουάριο χιόνισε τέσσερεις φορές, την 20-2ου πέμπτη φορά και την 5-3ου έκτη φορά. Στα Χανιά έβρεχε καθημερινά με μια μικρή διακοπή κατά τα τέλη Ιανουαρίου-αρχές Φεβρουαρίου. Δύο φορές πλημμύρισε η ευρύτερη περιοχή των Χανίων και το νερό έφθασε τις «δύο σπιθαμές». Οι γεωργικές εργασίες παρέλυσαν και οι χειμερινές καλλιέργειες εγκαταλείφθηκαν και καταστράφηκαν. Κατολισθήσεις και καθιζήσεις σημειώθηκαν σε πολλά σημεία του νομού Χανίων, ιδίως στην επαρχία Κυδωνίας. Επίσης εξαιτίας συνεχών τρικυμιών καταστράφηκε σταδιακά ολόκληρη η προκυμαία του λιμανιού και παρέμεινε έτσι ολόκληρο το έτος, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μέγα ζήτημα επειδή σημειώθηκαν πολλοί τραυματισμοί από πτώσεις πεζών στα χάσματα που άνοιξαν τα κύματα. Η απεικόνιση των βαρομετρικών συστημάτων εκείνης της χρονιάς που επιχειρείται στον ιστότοπο http://www.wetterzentrale.de/topkarten/fsslpeur.html, επιβεβαιώνει ότι ιδίως η περίοδος από 14 μέχρι 23 Ιανουαρίου υπήρξε ιδιαίτερα ψυχρή και θυελλώδης στην περιοχή.

«1887. Αμέσως μετά την πρώτην Ιανουαρίου (= 13-1ου) ήρχισεν ο προσδοκώμενος χειμών μετά βροχών και χιόνων και ψύχους ασυνήθους» (Παρλαμάς ό.π. σ. 340).

«1891. Χειμών βαρύς μετά καταιγίδων μέχρι Φεβρουαρίου 26 (= 11/3ου) (Παρλαμάς ό.π. σ. 342).

Ολόκληρος ο Ιανουάριος 1895 χαρακτηρίστηκε από σπάνιας σφοδρότητας και εμμονής νοτίους ανέμους, οι οποίοι έπνευσαν σε όλη την Κρήτη αλλά ιδιαίτερα στην ανατολική, με μεγάλες ζημίες ιδιαίτερα στο Ηράκλειο. Οι θύελλες εκ νότου έπληξαν ολόκληρη την ευρύτερη περιοχή και ζημίες από τα κύματα σημειώθηκαν σε διάφορες περιοχές της χώρας, ιδίως στον Πειραιά, στη νότια Πελοπόννησο, στον Παγασητικό κλπ.

Σε δημοσίευμα της εφημερίδας ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ των Χανίων, αρχές Φεβρουαρίου 1949, αναφέρεται ότι ο χειμώνας 1897 υπήρξε βαρύτατος, λόγω δε σφοδρής θύελλας βυθίστηκαν 14 πλοία μέσα στο λιμάνι των Χανίων. Δυστυχώς δεν αναφέρεται συγκεκριμένη ημερομηνία. Επικίνδυνη θαλασσοταραχή αναφέρεται μόνο για τις αρχές Ιανουαρίου (νέο ημερολόγιο). Οι εφημερίδες τη χρονιά εκείνη (1897) κυκλοφόρησαν αποσπασματικά λόγω των ταραχών.

Την 13-1-1898 (= 26-1ου), μετά από ισχυρή θαλασσοταραχή, χιόνισε στα παράλια του νησιού, ακόμα και μέσα στην πόλη των Χανίων, όπου η θερμοκρασία έπεσε στους 3 βαθμούς κελσίου.

Δεν υπάρχουν σχόλια: